Psikolojik Sağlamlık Nedir?
Son zamanlarda sıklıkla adından söz ettiren bir kavram olan psikolojik sağlamlık; çok zor koşullara karşın kişinin bu olumsuz koşulların üstesinden başarıyla gelebilme ve uyum sağlayabilme yeteneği anlamına gelmektedir. Latince “resilire” kökünden türemiştir ve kırılmadan bükülebilme/eğilme ve olay geçtikten sonra eski şekline dönebilme kapasitesini anlatır. Burada sıklıkla ‘bambu’ örneği verilir.
Muson yağmurlarında bambuların kırılmadan neredeyse yere kadar eğilmeleri ve yağmur geçince de tekrar ayağa kalkmalarına benzetilir.
Zor koşullara karşın yaşamla ilgili tüm aktivitelere katılmayı, yaşam koşullarını değiştirebileceğine inanmayı ve bu uğurda uğraşmayı, güçlüklere meydan okuyarak karşılamayı içeren psikolojik sağlamlık, birçok faktöre bağlıdır; çünkü herkesin doğuştan getirdiği çabuk iyileşme yetisi vardır.
Herhangi bir travma sonrasında travma öncesi hale dönebilmede kalıtım önemli olmasına karşın sonradan öğrenilebilir ve geliştirilebilir olduğunu yadsımamak gereklidir. Burada ebeveynlere önemli bir görev düştüğünü söyleyebilirim. Kişiliğin gelişiminde önemli yeri olan ilk yıllarda, çocuğunuzun mizacı, kişiliği ve kimliğinde zorlandığı yerleri fark ederek destek vermeniz oldukça önemlidir.
Çocuğunuzun Psikolojik Sağlamlığını Nasıl Destekleyebilirsiniz?
Çocuğunuza mutlaka cazip, mutlu ve huzurlu bir yaşam sunmak istiyorsunuz; mümkün olduğunca endişelenmemesini, hayal kırıklığına uğramamasını ve fiziksel olarak acı çekmemesini diliyorsunuz. Ancak yaşamın içinde kolaylıklar kadar zorluklar; mutluluklar kadar üzüntüler de olduğunu unutmamalıyız. Yaşanılan zorluklar ya da üzüntüler; çocuğunuzun büyümesine ve farklı çözümler üretebilmesine fırsat tanır. Çocuğunuz büyürken bunlardan hiçbiriyle karşılaşmazsa ondan hayata karşı güçlü olmasını bekleyemezsiniz. Bu bağlamda; çocuğunuzu yetiştirirken dünyayı tüm acılarıyla ve keyifleriyle olduğu gibi kucaklamayı sağlamak onlara psikolojik sağlamlık kazandırır.
Çocuğunuzun psikolojik sağlamlığını desteklediğinizde; hayatıyla ilgili sorumluluk almasına, kader ile hayatını belirlemek arasındaki farkı anlamasına, çevresindeki esnekliğe ve toparlanabilme becerisine sahip insanlar bulmasına ve onları kendine örnek almasına, olumlu olmasına ve olumlu duygular taşımasına yardımcı olursunuz. Böylece geleceğe umutlu bakan, kalıcı dostluklar kuran, korkularıyla yüzleşen, sorunlardan kaçmak yerine onları çözmeye çalışan ve yapamadıklarından öğreneceği şeyler olduğunu bilen bir yetişkin olabilmesine rehber olabilirsiniz.
Dr. Şirin Seçkin ve Dr. Alper Hasanoğlu, bu konuda yazılmış en açıklayıcı kitaplardan biri olan “Çocukta Rezilyans: Esneklik ve Toparlanabilme Becerisi” kitabında psikolojik sağlamlığın unsurlarını ebeveynlere önerilerle 6 başlıkta açıklamaktadır. Hadi gelin, çocuğunuzun psikolojik sağlamlığını desteklemeniz için neler yapabileceğinizi bu başlıklar altında konuşalım:
1. Koşulsuz Sevgi
Koşulsuz sevgiyle yapacağınız ebeveynlik, çocuğunuzun psikolojik sağlamlığını desteklemede en etkili yöntemdir. Çocuğunuz beğenmediğiniz şeyler yapsa veya onaylamadığınız tarzda davransa bile, sizin tarafınızdan sevileceğine inanmalıdır. Koşullar ne olursa olsun, çocuğunuzun genel olarak kendini iyi hissetmesi, insanlara güvenebilmesi, sıkıştığı zaman yardım istemesi ve alabilmesi, çocukken hissettiği koşulsuz sevgiyle bağlantılıdır. Eğer çocukluğunda koşulsuz sevgi ihtiyacı karşılanmışsa; büyüdüklerinde kendi kendilerine yeterli olmayı, kendilerine iyi bakmayı ve özen göstermeyi başarabilirler.
Sevginin fazlasından zarar gelmediğini bilerek; çocuğunuzla oynadığınız oyunlar, ona sarılarak söylediğiniz sevgi dolu cümleler veya birlikte geçirdiğiniz keyifli vakitler koşulsuz sevginizi pekiştirir. Çocuğunuz değer gördüğünü, sevildiğini ve önemsendiğini hisseder. Böylece hayatın getirdiği zorluklar ya da üzüntüler karşısında çok daha sağlam durabilir.
2. Yeterlilik
Yeterlilik, zor durumlarda gerektiği şekilde davranabilmektir ve deneyimle kazanılır. Çocuğunuzun yeterli olabilmesi için; kendi verdiği kararlara güvenebilmesi, seçimlerinin sorumluluğunu alabilmesi ve zorluklarla daha önce karşılaşmış olması önemlidir. Her yeni deneyimden çeşitli bilgi ve beceriler kazanacağını bilmemiz gereklidir. Burada çok koruyucu olmak yerine çocuğunuzun önünden çekilmenizin yeterli olduğunu fark etmeniz önemlidir.
Çocuğunuz deneyim kazanmaya çalışırken; başarılı olması için desteklemeniz, yeterince çaba gösterdiğine inanmanız ve sizi iyi temsil edemeyeceği ya da utandıracağına dair yersiz düşüncelerden arınmanız yeterlilik kazanmasına katkı sağlayacaktır. Bunların yanı sıra çocuğunuzun yeterli olabilmesi için gereken eğitimi, sosyal beceriler ve hobiler gibi stresle başa çıkabilme yöntemleri geliştirmesine yardımcı olabilirsiniz. Zorluklarla karşılaştığında özgüvenini azaltan ve zarar veren olumsuz düşüncelerden uzak durarak mantıklı ve güvenli çözümler düşünebilmesini öğretebilirsiniz.
3. Özgüven
Ebeveyn olarak; her sözünüz, mimiğiniz, bakışınız, duruşunuz, dokunuşunuz ve davranışınız çocuğunuzun öz değeriyle ilgili mesajlar verir. Çocuğunuzun gerçekten kendine güvenebilmesi için yeterli olduğunu ona hissettirmeniz ve deneyim kazanmasına fırsat yaratmanız önemlidir. Çünkü; hakiki özgüven yeterlilikle kazanılır. Çocuğunuz kendine güvendikçe; zorluklarla dolu dış koşullarla başa çıkabilecek ve az da olsa onları değiştirebilecek gücün kendinde olduğunu fark edecektir. Çocukluğunda ve ergenliğinde öğrendiği kendine güven, büyüdüğünde başarılı olmasına yardımcı olacaktır.
Çocuğunuzun özgüvenini desteklemek için; iyi yapabildiği şeylere odaklanmanız, olumlu davranışlarını pekiştirmeniz, makul beklentiler koymanız, başarısızlıklarındaki çabasını ve kazandığı deneyimleri fark etmeniz, kendi gücünü toplayarak kullanmasını sağlamanız ve kendine güvenini arttırmanız çok önemlidir. Siz ona inandıkça onun da kendine inanmaya başladığını göreceksiniz.
4. Gerçek Başarı
Gerçek başarı, esneklik ve toparlanabilme becerisine sahip olmaktır. Çocuğunuzun yüksek notlar alması, spor takımına seçilmiş olması, kolej sınavından burs kazanması veya en az bir yabancı dili mükemmel konuşması değildir. Toplumun dayattığı bu ve benzeri ölçütler çocuğunuzda stres yaratarak farklı tepkiler oluşturmasına sebep olabilir. Bazen baskıyı içselleştirerek ne pahasına olursa olsun her şeyi yapabilir, bazen öğrenmeye karşı ilgisini ve merakını yitirebilir, bazen de başaramamaktan öylesine korkar ki hiç denememeyi seçebilir.
‘Başarı’ kavramını yeniden tanımladığımızda; çocuğunuzun mutlu, kendine ve başkalarına şefkatli, yardımsever, anlamlı ilişkiler kuran ve sürdürebilen, uyum sağlayabilen, gerektiği zamanlarda çok çalışmayı kabullenebilen, kararlı ve çabalayan, yapıcı eleştiriye açık olan, yaratıcı ve girişimci olan nitelikleriyle açıklayabiliriz. Çocuğunuzun bu niteliklerle yetişmesini desteklediğinizde gerçek başarı da kaçınılmaz olacaktır.
5. Koşulsuz Kabullenme
Çocuğunuz iyi bir sonuç almayı sizi veya başkalarını memnun etmek için yapıyorsa ona sık sık kendisinin ne kadar değerli olduğunu ve başarıdan bağımsız koşulsuz sevildiğini ve kabul edildiğini hatırlatmanız gereklidir. Psikolojik sağlamlığını geliştirmenin en önemli basamağı; çocuğunuza makul hedefler koyarken onu koşulsuz seven ve kabullenen bir yetişkinin varlığıdır.
Çocuğunuzu koşulsuz kabullenirken; ona karşı iyi bir dinleyici olmanız ve katı kısıtlamalar yerine mümkün olduğu kadar isteklerine cevap verebilmeyi denemeniz yardımcı olacaktır. Çünkü çocuğunuz sizinle konuşmanın bir yararını göremediğinde veya sizi ikna edemediğinde; onu kabul etmediğinizi hissettiğinde yalan söylemeye başlayabilir. Bu anlamda çocuğunuzun ne yaptığını izlemek önemlidir.
6. Seçimler
Hayat, seçimlerimizden ibarettir. Her gün ve neredeyse her saat çeşitli seçimler yaparız. Bu bağlamda seçimlerimizin birçoğunda dış koşullardan etkilenirken içsel özgürlüğümüzün sesini duymakta zorlanabiliriz. Ancak karar verirken insani yönümüzü ve içsel özgürlüğümüzü bırakmamamız gerektiğini unutmamalıyız.
Çocuğunuzun özgür seçimler yapabilmesini desteklerken; her çeşit zor koşullarda bile takınacağı tutumu seçmesine yardımcı olmanız, bağımsızlığını desteklemeniz, ruhsal özgürlüğüne değer vermeniz önemlidir. Herhangi bir olay karşısında tutumunu seçmek ve kendi yolunu çizmesine izin vermek en önemli özgürlük adımlarından birini atmasına yardımcı olacaktır.
Ece ŞAHİN
Uzman Psikolojik Danışman
