Dil gelişimi ve çocuklarda dil gelişimi başlıklarına değinmeden önce dil kavramını ele alalım.
Dil Nedir?
İnsanların diğer insanlara duygularını, düşüncelerini aktarmak için, iletişim kurmak veya sürdürmek için kullandıkları ortak bir takım kodlar sistemidir.
Dil Gelişimi Nasıl Gerçekleşir?
Halk arasında genel olarak yanlış bilinen bir bilgi bebeğin 10 ile 18 ay arasında ilk sözcüğünü söylemesiyle dil gelişiminin başladığı düşüncesidir. Ancak dil gelişiminin belirli evreleri vardır. Ve bu evreler doğumdan itibaren bebeğin gelişimini takip eden evreler birbirini izler.
Dili Oluşturan Unsurlar Nelerdir?
Fonem: Dildeki en küçük birimdir. Harflerdeki temel seslerdir.
Morfemler: Seslerin oluşturduğu anlam taşıyan en küçük hece yada tek heceli kelimelerdir. Morfemler bir araya gelerek sözcükleri oluşturur. Örneğin gel-mek iki morfemin bir araya gelmesiyle oluşmuş bir kelimedir.
Semantik (Anlam): Kelimeleri anlamlarına uygun bir şekilde kullanabilme yeteneğidir.
Sentaks (Dil Bilgisi): Kelimeleri cümle içerisinde gramer yapısına uygun yerlere yerleştirebilme yeteneğidir.
Kullanım Bilgisi (Pragmatik): Anlamlı iletişim kurabilmemizi sağlayan, konuştuğumuz kişinin yakınlık derecesine göre farklılaştırabildiğimiz, sosyal ortamlarda dilin nasıl kullanılması gerektiğiyle ilgili kurallardır.
Dilin Gelişimini Etkileyen Faktörler
Dil gelişiminin bazı yönleri üzerinde kalıtım etkiliyken bazı yönleri üzerinde çevre etkilidir. Cinsiyet dili kullanım zamanı açısından farklılık oluşturabilmektedir. Kalıtım ve çevre etkileşimi açısından kız çocukları erken konuşmaya daha yatkındır. Oyun da dil gelişiminin temel yapı taşlarından biridir. Oyun, çocukların yeni sözcükler öğrenmesine ve cümleleri doğru bir şekilde kurmaları için elverişli ortam sağlar. Çevredeki sesler, yetişkin konuşmaları da çocuğun dil gelişimi için kritik unsurlardan biridir. Çocuklar yetişkinlerin dili kullanışlarını taklit eder ve yetişkinleri model alır. Çevrede dil gelişimi hızlandırıcı bir etkiye sahiptir. TV, bilgisayar, tablet gibi kitle iletişim araçlarının dil gelişimine katkısı vardır. (Zararı da olabilir). Dil yetisi doğuştan getirilen bir özelliktir. Ancak bu özelliği kullanabilmek için biyolojik, zihinsel ve fiziksel bir takım özelliklerin olgunlaşmasıyla tam olarak işlev görebilecek düzeye gelebilir.
Vygotsky’ye Göre Dil Gelişimi
Vygotsky’ye göre dil gelişimi zengin uyarıcı In bulunduğu ortamlar, öğretmen öğrenci etkileşimi, oyuna ayrılan zaman, yakınsal gelişim alanı ve çocuğun yaşadığı somut yaşantılarla yakından ilişkilidir. Vygotsky’ye göre bilgi en az iki birey arasında oluşur. Yetişkinler bu oluşturulan bilgileri çocuklara dil aracılığıyla iletirler. Ve çocukların yapması gereken hedeflere yine dil aracılığıyla ulaşabilmelerine yardımcı olurlar.
Piaget’e Göre Dil Gelişimi
Piaget, Vygotsky’den farklı olarak dil gelişiminin sadece sosyal çevreyle ilişkili olmadığı aynı zamanda ve bilişsel gelişim ile arasında sıkı bir ilişkinin var olduğunu savunmaktadır. Piaget insanlardaki dil gelişiminin olgunlaşmaya bağlı olarak geliştiğini ve her sağlıklı dil gelişimi yaşayan insanın bu dil gelişimini belli hiyerarşik olarak dönemlerden geçerek tamamladığı görüşünü savunmaktadır.
Bu dönemler sırasıyla :
- Agulama
- Tek sözcük evresi
- İki sözcük evresi
- İlk gramer evresidir.
Agulama ( 0-12 Ay )
Agulama herhangi bir dile ait değildir, evrenseldir. Sağlıklı dil gelişimi yaşayan tüm insanlarda meydana gelmesi gereken bir evredir. Agulama evresi de kendi içinde 3 evreye ayrılmaktadır;
- Ağlama
- Babıldama
- Heceleme
Ağlama
Çocukların 0-3 ay arasındaki dönemine denk gelmektedir. Bebekler bu dönemde bakım veren kişiyle ağlama yoluyla iletişim kurar ve ihtiyaçlarının karşılanması için ağlamaya ihtiyaç duymaktadır.
Babıldama
Çocukların 3-6 ay arasındaki dönemine denk gelmektedir. Bebekler bu dönemde yan yana getirdiği bir ünlü bir ünsüz harfle oluşturduğu heceyi tekrar eder. Bu evrede evrenseldir.
Heceleme
6-12 ay arasında çocuk artık evrensel seslerden anadiline özgü sesleri çıkarmaya geçiş yapar. Kavram gelişimi henüz sağlanmasa da anadiline özgü sesleri bu evrede çıkarır.
Tek Sözcük Evresi
Bu evre 12-18 ay arasındaki döneme denk gelir. Dilin gelişmesi için kritik bir öneme sahiptir. Çocuğun kulağının sağlıklı olması bu dönemde çok önemlidir. Duyma problemi olan çocukların dili öğrenmede yaşıtlarından geri kaldığı bilinmelidir.
İki Sözcük Evresi
Bu evre 1,5-2 yaş arasındaki çocukların bulunduğu evredir. Çocuk bu evrede öğrendiği iki kelimeyi ek ve bağlaç gibi gramer kurallarını kullanmadan bir araya getirir. Kurduğu cümleler anlaşılabilir düzeydedir. (Örneğin :Anne top, Dede su gibi)
İlk Gramer Evresi
Çocukların 2-5 yaş arasında ki dönemidir. Bir önceki evrede kurduğu cümlelere artık ek, bağlaç gibi gramer kurallarını ekleyerek temel ihtiyaçlarını dile getirecek şekilde dili kullanabilecek bir düzeye ulaşmış olur. Bu evrede gramer kurallarını kullanmada hatalar olabilir. (Örneğin :Annem dün gelecek)
Çocukların Dil Gelişimine Katkı Sağlayacak İpuçları
- Resimli masal kitapları okumak ve kitaptaki resimleri kullanarak çocuk ile sohbet etmek. Resimlerle ilgili çocuğa sorular sormak. Örneğin yeşil araba nerede?
- Basit tempolu şarkılar dinletmek.
- Çocuklarla bebeksi konuşmalar yapmayı minimuma indirmek. Bu bebeksi konuşmalar çocuğun dil gelişimini zorlaştırıcı bir unsurdur.
- Uyarıcı zenginliği olan farklı ortamlar örneğin farklı sesler, kokular, renkler içeren oyun parkları çocukların dil gelişimini destekleyecek uygun ortamı oluşturmaktadır.
- Çocuğun tepki verdiği, işaret ettiği yada kelimeleri telaffuz ettiği zaman ödüllendirilmelidir. Bu pekiştirmelerin dili öğrenmede yada kullanmada güdüleyici etkisi vardır. Bu ödüllendirmeler ne çok az ne de çok aşırı olmamalıdır.
Not: Eğer çocukta bu dil gelişim evrelerinin gerisinden geldiğine dair işaretler var ise bir uzmandan destek almalıdır.
Psikolojik Danışman Merve Sarı
