Çoğu zaman bireyler günlük yaşamda yapılması gereken işlerini ertelemektedir. Bu durum bir süre sonra bireyi olumsuz etkilemeye başlamaktadır ve erteleme davranışını kontrol etme ihtiyacı hissetmektedir. Erteleme davranışı nedir? Erteleme hastalığı nedir? Kontrol etmek için neler yapılmalıdır? Nedenleri nedir? Tüm bu soruları cevaplandırıyor olacağım.
Erteleme Davranışı Nedir?
Günlük yaşamdaki ara sıra herkes bir takım işleri ertelemektedir. Örneğin, sıklıkla öğrenciler ders çalışmayı ertelemektedir. Bunun nedeni öğrenciye ders çalışmak dışında, televizyon izlemek, oyun oynamak vs. daha eğlenceli gelir. Yetişkinlerde daha farklı bir durum söz konusudur. Mesela rutin ev işleri, sosyal ilişkiler veya iş yaşamında yapması gereken durumlar vardır. Özellikle dikkat edilmesi gereken nokta erteleme davranışının sürekli olup olmamasıdır. Ayrıca erteleme davranışının günlük işleri aksatıp aksatmaması da önemlidir. Eğer ki günlük işleri sekteye uğratıyorsa tehlike olarak algılayabiliriz.
Kişi yapması gereken işleri sürekli nedensizce ertelemesi, yapmaktan kaçınması veya geciktirmesine erteleme davranışı veya erteleme hastalığı denir. Ertelenen işler birey tarafından çoğu kez bir çok bahaneyle önemsizleştirilmekte yada nedenli bir şekilde ya son anda yapılmakta yada hiç yerine getirilmemektedir. İşlerin son dakika yapılması da erteleme davranışı olarak değerlendirilir. Aslında birey yapacağı işleri öteleyerek bir rafa kaldırmaktadır. Bu durumda kişinin davranışlarını olumsuz olarak etkilemekle birlikte bireyin vereceği kararları da etkilemektedir.
Psikolojide Erteleme Davranışı
Erteleme sadece davranışsal değil bilişsel ve duygusal özellikleri de vardır. Erteleme davranışının temelinde olumsuz ruh halinin olduğu söylenebilir. Çoğu zaman düşünüldüğü gibi zamanı etkili kullanmak ile ilişkili olmayıp, duyguyu yönetememekten ortaya çıkar. Birey, oluşan olumsuz duygudan kaçınması için ertelemeye başvurmaktadır. Bu nedenle yapılacak olan işle ilgili kendini yetersiz hissetmesi ya da zor geldiğini düşünmesi buna etki etmektedir. Böylelikle iş daha sonraya ertelenerek, bireyin kendine daha kolay gelen yada ilgisini çeken bir konuya dönmesi rahatlamasına neden olur. Fakat ertelenen iş var olmaya devam ettikçe birey de kaygı, kendini suçlama, artan stres, özsaygı ve özgüvenin düşmesine etki eder. Fakat kısa bir süre ertelenen iş, kişide rahatlama duygusu yarattığından bu durum ödül olarak hissedilir. Ertelemek psikolojik bir bozukluk mu? çok sık rastlanılan sorular arasındadır fakat psikolojik bir bozukluk olduğu söylenemez.
Erteleme Davranışının Nedenleri ve Erteleme Davranışını Kontrol Etme
Erteleme davranışını en sık ortaya çıkaran faktörler;
- Bireyin zamanını iyi yönetememesi. Birey günlük yaşamındaki görevlerini, işle ilgili programlarını düzenli ve sistemli bir şekilde yönetememesi.
- Bireyin karamsar düşünceleri. Yapılması gereken işle ilgili olumsuz düşünceler motivasyonun düşmesine neden olur. Bu durum bireyin işten kaçınması ve ertelemesi ile sonuçlanır.
Örneğin, “Bu iş zor, yapamayacağım“, “Bu işte kesin yolunda gitmeyen şeyler olacak” gibi.
- Bireyin mükemmeliyetçi olması. Kişinin uygunsuz hedefler belirlemesi çoğu zaman motivasyonunun düşmesine neden olur. Her işi mükemmel yapmayı beklemek uygun hedef değildir. Birey “bir işi mükemmel yapamayacaksam hiç yapmayım” şeklinde düşünmesi o işi ertelemesine neden olur. Diğer bir örnek, birey başlaması gereken projeyi mükemmel bir şekilde bitirmeyi hedeflelerse projede en küçük ayrıntılara takılmak bireye engel olacaktır. Böylece projeyi yapmaktan kaçınarak ertelemeye gider.
- Bireyin başaramayacağına dair düşüncesi ve başarısızlığı kişisel olarak algılaması erteleme davranışına neden olmaktadır. “Bu işi başaramayacağım“, “Diğerleri gibi beceremem” gibi.
Erteleme Davranışını Kontrol Etme
Erteleme davranışıyla başa çıkmak için;
- İlk olarak bireyin korku ve kaygıları ile yüzleşmesi gerekmektedir.
- Erteleme davranışına neden olan durumun üzerine giderek yüzleşmek.
- Zamanı daha iyi yönetebilmek için yapılacak işler için detaylı program oluşturmak.
- Hedefleri daha gerçekçi belirlemek. Yaşamda hiç bir şeyin mükemmel olmadığını kabul etmek.
- İşin ertelenmesine etki eden cihazların (TV, laptop, telefon vs.) 10-15 dakika önceden kaldırılması.
- Gün içerisinde birey için verimli olan saatler belirlenerek o saatlerde boşa geçirdiği davranışlardan uzak durmak.
- Sosyal medyada geçirilen zamanın kısıtlanması.
- Program dahilinde planlanan işe odaklanılmalıdır. Programda mutlaka mola saatleri de olmalıdır. Birey mola saatlerin de istediği gibi dinlenmelidir ve tekrardan işe dönmelidir. Erteleme hastalığına sahip olan bireyler için bu zor olabilmektedir. Fakat birey kendini zorlamalı hatta işi zamanında bitirdiğinde kendine ödül vermelidir.
Uzman Klinik Psikolog Özge SARICA
