Gün içerisinde binlerce uyarana maruz kalıyoruz. Eğer bu uyaranların hepsini algılayabilseydik hayat bizim için çekilmez bir hal alırdı. Sınırlı dikkat ve bilgi işleme kapasitemiz olduğu için bizler, bazı uyaranları görmezden geliyoruz. Görmezden gelmediğimiz uyaranları ise sürekli olarak düzene sokmaya, basite indirgemeye çalışıyoruz. Basite indirgeme eğilimimiz sayesinde sınırlı dikkat ve bilgi işleme kapasitemiz çevremizi anlamlandırabiliyoruz. Eğer bu düzen söz konusu olmasaydı şu anda okumakta olduğumuz yazıdaki harfleri, anlamsız çizgiler olarak algılayacaktık. Gördüğümüz ve beynimize iletilen bilgileri normalleştirerek bir düzene sokamasaydık gördüğümüz her şey bizim için yeni olacaktı ve bunun için sınırsız dikkat ve bilgi işleme kapasitemiz olması gerekirdi. Gestalt kuramcıları tüm bunları pragnanz yasası olarak tanımladılar.
Gestalt Kuramı
Öncelikle kısaca Gestalt kuramının ne olduğundan bahsetmek istiyorum.
Gestalt kuramı Wertheimer tarafından başlatılmış, birazdan anlatacağım ilkeleri ise Wertheimer, Köhler ve Koffka geliştirmiştir.
Gestalt kuramcılarına göre bizler dünyayı bütün olarak algılıyoruz ve yine onlara göre; bütün, parçaların toplamından daha fazladır ve birey bütünü parçalarına ayırarak değil, bütünlük içinde algılar. Bu algılama sürecinde Gestalt kuramcılarının ortaya attığı algısal örgütlenmeye yardımcı ilkeler vardır. Kısaca bu ilkelerden bahsetmek istiyorum.
- Yakınlık ilkesine göre, insanlar nesneleri algılarken birbirine yakın olanları grup halinde algılamaya eğilimlidir.
- Benzerlik ilkesine göre, insanlar birbirine benzeyen parçaları birbirleriyle grup olarak algılamaya eğililimlidir.
- Devamlılık ilkesine göre, insanlar belirli yönde konumlandırılan birim ve grupları bir bütün olarak algılamaya eğilimlidir.
-
Tamamlama ilkesine göre, insanlar nesneler tamamlanmasa bile bu nesneleri bütün bir şekil, harf, resim gibi algılamaya eğilimlidir.
- Ortak kader ilkesine göre, birlikte hareket eden nesneler birlikte gruplanma eğilimindedir.
- Geçmiş deneyim ilkesine göre, iki nesne mekan ya da küçük zaman aralıklarında birlikte gözlemlenmişlerse bu nesneler birlikte algılanma eğilimindedir.
Gestalt kuramcıları algısal örgütlenmeye yardımcı olan bu yasaların hepsini kapsayan daha genel bir yasa oluşturmuşlar.
Bu yasaya da “pragnanz yasası” adını vermişlerdir. Bu yasa bir başka deyişle diğer yasaların ortak bir çerçevede toplanmasıdır diyebiliriz.
Pragnanz Yasası Nedir?
Pragnanz, kelime anlamı olarak “özlü” ve “iyi figür” anlamına gelen Almanca bir kelimedir. Belirginlik, netlik ve düzenlilik anlamlarını taşır.
Pragnanz yasası, bütün olarak algılama eğilimidir. Bir diğer deyimle denge yasasıdır. Sınırlı bilgi işleme ve odaklanabilme kapasitemizin kaynakları doğru kullanabilmesi adına, benzer şeylerin aynı şekilde görmesini ve algılanmasını sağlar. Pragnanz ilkesi için Gestalt psikologları, insanların karmaşık şekilleri daha basit bir biçimde algılamaya eğilimli olduklarını anlatırlar. Bizler dünyayı algılarken gerçekliği en sade haliyle gözlemleyebilmek için karmaşık olanı ortadan kaldırıyoruz. İnsan gözü karmaşık görüntüler içinde sadeliği ve düzeni bulmaya çalışıyor. Karmaşık görüntüler arasında gözümüz bu görüntüleri tek bir şekle dönüştürerek yani görüntüdeki diğer ayrıntıları kaldırarak basit hale getiriyor. Bu durum bizlerin aşırı bilgi yüklemesinden rahatsız olmamızı önler. Pragnanz yasası tam olarak bunu yani gözlerimizin karmaşık görüntüleri nasıl sade bir hale getirebildiğini göstermektedir.
Özetle pragnanz yasasında temel ilke; kolaylığın, basitliğin ve bütünlüğün olmasıdır. Pragnanz yasası, diğer Gestalt ilkeleriyle beraber çevremizi sürekli ve yorucu bir şekilde algılamamızın önüne geçer.
