Sağlıklı Yetişkin Modu Nedir?

Modlar Nedir?

Jeffrey Young tarafından geliştirilen Şema Terapi yaklaşımına göre, her insanın benliğinin farklı hisseden, farklı düşünen ve farklı şekillerde eyleme geçen çeşitli yanları var. Bu içsel yanlarımıza ‘mod’ adını veriyoruz. Modlar, bir nevi kişiliğin parçalarını oluşturuyor. Bizler bir moddan diğerine geçtikçe düşünce, duygu ve davranışlarımızda değişimler meydana gelir. Tespit edilmiş 22 tane mod var (Lobbestael, 2007). Bunlar 4 gruba ayrılır:

  1. Çocuk Modları: 

    Bunlar olaylar ve durumlar karşısında yoğun duygular hissettiğimiz, duygularını düzenlemekte zorlanan bir çocuk gibi davranıp tepki verdiğimiz modlardır (Jacob, van Genderen, Seebauer, 2011). Çocuk modları bazen kendini yalnız, kırılgan, değersiz, yetersiz, başarısız, güçsüz hissetme şeklinde ortaya çıkar. Zaman zaman ise kızgın, hiddetli, kontrol edilemeyen bir öfke şeklinde deneyimlenebilir. Bazen de dürtüsel ve sınır tanımayan şekillerde kendini gösterir.

  2. İç Ebeveyn Modları

    İçselleştirilmiş kurallar, değerlendirmeler, -meli, -malı’lar, beklentiler üzerine kurulu olan modlardır. Kişide suçluluk, sorumluluk, yetersizlik ve karamsarlık ortaya çıkartabilirler(Alkan, Alımcı, Çamkıran, 2020).

  3. Uyumsuz Başa Çıkma Modları:

    Bunlar çocuk modları ve ebeveyn modları arasındaki gerilimi dengeleyebilmek için geliştirilen modlardır (Roediger, 2010). Kaçınma, Teslim olma ya da Karşı Saldırı şeklinde gerçekleşebilir. Geçmişte veya günümüzde kısa vadeli olarak kişiyi koruyabilirler. Ancak uzun vadede ihtiyaç karşılama ve iyi hissetme konusunda kişiye faydası olmaz. Bu yüzden uyumsuz adını almışlardır.

  4. Sağlıklı Yetişkin Modu:

    Tüm bunların üzerinde bir de Sağlıklı Yetişkin Modu adını verilen bir taraf var. Bu mod genel anlamda Çocuk Modları’nın ihtiyaçlarını görür ve onları karşılamaya yönelir. Ebeveyn Modlarının yarattığı baskıyı azaltır (Roediger, 2010). Kişiyi sabote eden uyumsuz başa çıkma modlarına engel olur.

Sağlıklı Yetişkin Modu Nedir?

“Sağlıklı Yetişkin” denince sizin aklınıza ne gibi özellikler geliyor? Aslında bu çok geniş bir kavram. Sağlıklı Yetişkin Modunun birçok tanımı ve görevi var:

Rafaeli, Bernstein ve Young (2011), Sağlıklı Yetişkin yanımızı “benliğin becerikli, güçlü, iyi işlev gösteren bölümü” olarak tanımlıyor. Sağlıklı Yetişkin modundayken kişi, kendine kısa ve uzun vadede nelerin iyi geleceğini bilir. Çalışma, sorumluluk alma, sağlığını koruma gibi işlevleri sürdürebilir. Değer verdiği şeylere ulaşmak için sıkıntıyı tolere edebilir. Aynı zamanda eğlenme ve gevşemesine yardım eden aktiviteleri de gerçekleştirebilir. Jeff Conway (2019)’e göre Sağlıklı Yetişkin, “tutarlılık ve spontanlığı bütünleştiren” kişidir.  Ayrıca dış uyaranlara esnek tepkiler verebilir, sorunlara daha yaratıcı çözümler üretebilir (Roediger, 2010). Hayattaki çeşitli roller içerisinde otantik benliğini koruyabilecek kadar esnektir (Conway, 2019).

Bunlara ek olarak, Sağlık Yetişkin kendiyle ilgili pozitif görüşlere sahiptir ve kendine iyi gelecek şekilde, uyumlu (adaptif) davranabilir (Van Vereejik, Broersen, Schurink, 2014). Besleyici ilişkiler kurar ve zarar verenlerle  arasına sınır koyar. Duygularını açabilir. Haksızlığa uğrarsa kendini savunabilir. İlişkilerde kendi ihtiyaçlarını başkalarınınkiyle dengeleyen bir alışveriş içindedir.

Sağlıklı Yetişkinin Görevleri

Yukarıda bahsettiğim gibi Sağlıklı Yetişkin yanımızın içinde bulunduğu durumu ve ihtiyacı gözeterek değişen, kısa süreli ve uzun süreli birçok görevi var (Alkan, Alımcı, Çamkıran, 2020):

Özet olarak Sağlıklı Yetişkin, kendimize “Seni anlıyorum, senin için buradayım artık yalnız değilsin. Seni koruyacağım ve kimsenin zarar vermesine izin vermeyeceğim.” mesajını verir.

Sağlık Yetişkin Modu Ne Değildir?

‘Sağlıklı Yetişkin’ terimini kullanmak pek çok kişide yanlış bir izlenim oluşturabiliyor. Sağlıklı Yetişkin rasyonel, ‘mantıkla hareket eden’, duygusal olmayan, çocuksu istekleri veya arzuları olmayan anlamına gelmez. Aksine, Sağlıklı Yetişkin tüm ihtiyaçları görür. Bu ihtiyaçlarımızın ne kadar insani olduğunu bilir. Duygulardan kopuk olan mod, her ne kadar iyi başa çıkıyor gibi görünse bile yalnızca günü kurtaran, zor duygularla ‘Kaçınma’ yolu ile baş eden Uyumsuz Başa Çıkma Modları olabilir. Veya neyin nasıl olması gerektiğini söyleyen ama içimizdeki çocuğun ihtiyaçlarına aldırış etmeyen Ebeveyn Modları olabilir.

Sağlıklı Yetişkin dediğimiz yanımız iyi bir ebeveyn nasılsa öyledir; dengeli, şefkatli, koruyucu, koşulsuz kabul ve sevgi veren, duyguları onaylayan, ihtiyaçlarla temasta, farkındalıklı, gerçekçi ve bilge (Alkan, Alımcı, Çamkıran, 2020).

Sağlıklı Yetişkin Moduna Nasıl Geçebiliriz?

Sağlıklı Yetişkin taraf devredeyken olayları daha gerçekçi bir şekilde, geniş perspektiften değerlendirebiliriz. Bunu yapmanın zaman zaman zor olduğu doğru. Karamsar ve felaketleştiren düşünceler, çok yoğun duygular adeta bir sis oluşturabiliyor zihnimizde. Böyle durumlarda Sağlıklı Yetişkine geçmek için ilk önce o anda hangi modda olduğunuzu bilmek  gerekli. Bu da farkındalık pratiği ve kötü hissettiren deneyimlere de açık olma ile mümkün. Bu şekilde oradaki olumsuz duyguları farkedebilir, adını koyabilir, ihtiyacı tespit edebilirsiniz. Ve devamında Sağlıklı Yetişkin devreye girip o ihtiyaca yönelik bir tutum belirleyebilir.

Roediger (2010), Sağlıklı Yetişkin moduna geçmeyi araba kullanırken ki vites değişimine benzetir. Eski, işe yaramayan, ihtiyaçlarımızı tam olarak karşılamamızı sağlamayan yollara girince Sağlıklı Yetişkin ’in devreye girmesi gerekir. Bunu yapabilmek için uyumsuz başa çıkma modlara meyil ettiğimizde bu durumu bilinçli bir şekilde fark etmeliyiz. Bu demek oluyor ki vitesi boşa almalıyız. Daha iyi bir çözüm üretip yeni bir hamlede bulunmadan önce durumu etraflıca değerlendirmeliyiz yani yeni vites seçmeliyiz. Yeni vitese geçmek için ise yeni davranışı eyleme geçirmek, işe yarayıp yaramadığını test etmemiz gerekir. Aynı araba kullanmayı öğrenme örneğinde olduğu gibi bunu daha hızlı ve daha otomatik hale getirmek için sık sık pratik etmemiz gerekiyor.

Bu Modu Güçlendirmek için Ne Yapmalıyız?

Sağlıklı Yetişkin Modu her bireyin içinde var, sadece çok aktif olmayabilir. Bu modda kalmayı yeni yeni denerken Sağlık Yetişkin iç sesinizin henüz baskın olamaması çok normal. Bu durumda Sağlık Yetişkin modunu temsil eden bir yakınınız, tanıdığınız ya da filmlerde izlediğiniz bir karakteri düşünebilirsiniz. O olsa nasıl karşılardı, nasıl yorumlardı, nasıl korurdu ya da motive ederdi gibi soruları kendinize sorabilirsiniz.

Bir diğer seçenek de; siz çok sevdiğiniz, anladığınız, nasıl savaşlar vermiş olduğunu çok iyi bildiğiniz birine nasıl davranırdınız diye düşünmek. Sonrasında da bunu kendinize uygulamak. Birçok insan sevdiği birine hassasiyetle, özenle, ilgiyle yaklaşmayı çok iyi becerebiliyor. Veya bir sorun karşısında onu savunabiliyor. Ama kendinize gelince bunu yapmak daha zor olabiliyor. Bu bakış açısına geçerek, gereken desteği sağlamak daha kolay olabilir.

Kendinizi gözlemlemek ve Sağlıklı Yetişkin yanınızın güçlü ve geliştirilmesi gereken yanlarını görmek için günlük olarak kendinize aşağıdaki soruları sorabilirsiniz: (Alkan, 2020)

Kendi Başınıza Yapmakta Zorlanıyorsanız

Bu sağlıklı sesi kendi içinizde bulmakta zorlanıyorsanız bir terapist size bu konuda yardımcı olabilir. Terapi süresince, bizler terapistler olarak Sağlıklı Yetişkin modumuzu aktif tutarak danışanlarımıza etik ve profesyonel sınırlar içerisinde bakım veriyor, kendilerini ifade etmeleri ve ortaya koymaları için ortam oluşturuyoruz. Onların eleştirel ya da cezalandırıcı taraflarını devreye girdikçe işaret edip farklı bakış açıları geliştirme üzerine çalışıyoruz, yeri geldiğinde danışanımızı koruyoruz. Terapistin bunu nasıl yaptığını görerek ve seans içinde/dışında çeşitli şekillerde pratik ederek Sağlıklı Yetişkin olarak daha aktif olmanız mümkün.

Terapi haricinde ya da ona ek olarak ‘Herkes için İyi Ebeveyn – Sağlıklı Yetişkin Yanını Güçlendirme Uygulamaları’, Bilinçli Farkındalık (Mindfulness) ve Öz Şefkatli Farkındalık programlarına katılabilirsiniz Mod Terapisi – Jacob, van Genderen, Seebauer (2011) gibi konuyla ilgili kendine yardım kitapları bu modun güçlenmesine katkıda bulunabilir. Tüm bunlar Sağlıklı Yetişkin yanınızın olan kapasitesini görebilmenize ve genişletebilmenize yardım edecektir.

Klinik Psikolog Yağmur Vardar

Exit mobile version