Armudun Faydaları ve Bitkisel Özellikleri

Armut Nedir? Armudun Tarihçesi

Bilimsel ismi pyrus olan armut, aslında bu Latince ismi elma ile paylaşmaktadır. Yani elmanın da Latincedeki adı pyrus olarak geçmektedir. Eski Türkler armuda kertme diyorlarmış. Anadolu’da bazı yörelerde armuda hâlâ kertme denmekte. Türk Tarih Profesörü Bahaeddin Ögel’e göre Türkler, Orta Asya’daki Sartların ve Taciklerin armut için kullandıkları ermud kelimesini armut şeklinde kullanmaya başlamış. Armut kelimesinin Farsçadaki emrûd sözcüğünden kökenlenmiş olma ihtimali de mevcuttur. Yabani armuda, yani yaban armuduna ahlat da denmektedir. Anadolu’nun batı bölümlerinde çördük, Erzincan ilimizde ise yabani armut için kokoz denmektedir. Fakat bunların dışında, armudun faydaları pek çok ülke ve insan tarafından kabul edilmektedir.

Armudun anayurdu Güney Kafkasya ve Doğu Anadolu’dur. Avrupa’nın türlü yerlerinde yapılan kazılarda armut çekirdeği bulunduğundan ötürü pirus domestica (Avrupa Armudu) için anayurdunun Avrupa olduğu iddia edilmiştir. Kültür formunun çekirdeklerinin Alman mezarlarında bulunuşu, bunun için bir delil olarak kabul görmektedir. Pek çok bilim insanı, 3. Jeolojik çağda Çin’in batısında var olan ormanlık alanda 60 çeşit armut yetiştiğini iddia etmektedir. Çin ülkesinde armut 2000 yıldır bilinmektedir. Kültür formunun Çin’de mi yetiştirildiği ya da Çin’e dışarıdan mı getirildi kesinliği bilinmemektedir.

Elma ile hısım olan armut, çok köklü bir geçmişi olan ve tanınan bir meyvedir. İranlılar, Milattan Önce 6. Yüzyılda başkentten diğer şehirlere giden yollarda meyve ağaçları dikermiş. Ön Asya’dan Yunanistan’a gelen armut hızlı bir şekilde yaygınlık kazanmış, pek çok çeşidinin yetiştirimi başlanmıştır. Orta Avrupa’ya aşılı armudu Romalılar takdim etmiştir. Suriye’de de serin ve dağlık bölgelerde armut yetiştiriliyormuş.

Eski Dönemlerden Bu Yana Armudun Tarihi Geçmişi

Yunanistan’ın önemli bir ismi olan bitki biyologu Theophrast (Theophrastus, Tyrtamus) armudu apios olarak isimlendirmektedir. Çiftçilik ile alakalı eserler vermiş Romalı devlet adamı Marcus Porcius Cato (Bilge Cato) pek çok armut türünden bahsetmiştir. Yine Roma İmparatorluğu zamanında yaşamış olan hekim Dioskorides armut ve şarabı için büzücü olduğunu yazmıştır. İtalyan doğa bilimci ve yazar olan Plinius Naturalis Historia (Doğa Tarihi) adlı eserinde armudun 35 türünün olduğunu ve çiğ armudun sağlıklı bir insan tarafından dahi sindirilmesinin güç olduğu yazmaktadır. Bergamalı tıp doktoru Galen, ateşli hastalıklar için armudu tavsiye etmektedir.

Yazar L. Junius Moderatus Columella elma, incir ve armut için halkın, insanların önemli bir besin kaynağı olduğundan bahsetmektedir. Alman rahibe Bingenli Hildegard çiğ armudun gaz şişkinliklerine, göğüs sıkışıklıklarına sebep olduğunu iddia etmektedir. Ortaçağ’da yazılan tıbbi eserlerde hekimler, doktorlar çiğ ve olmamış armudu yememek gerektiği konusunda uyarmıştır. Fakat olgun armut için de yalnızca midesi duyarlı olan kişilerin yemesi gerektiği yazmaktadırlar. Midesi aşırı duyarlı olanlar için ise pişirip ya da hoşafını yapıp yemelerini tavsiye etmektedirler. Doğa bilimci ve doktor olan Matthiolus (Pietro Andrea Mattioli) fırınlanmış armudu sindirim sorunlarında, kızartılmış armudu ise susuzluğu giderici ve kalp güçlendirici olarak kullanmıştır.

Orta Avrupa’da 16. Yüzyılın ilk yarısındaki kaynaklardan, armudun 50 türünün yemek, 33 cinsinin ise şarap yapmak amacıyla yetiştirildiği anlaşılmaktadır. 19. Yüzyılın başında Avrupa’da meyve olarak yenilmekte olan 156 tür armut tanınmaktaydı. Günümüzde ise binden fazla armut çeşidi yetiştirilmektedir. Fransızlar armudu 200 sene gibi bir süre önce Kuzey Amerika’ya, İngilizler ise Amerika’ya götürmüştür.

Armudun Bitkisel Özellikleri

Sıcaktan hoşlanmadığı gibi, soğuğu da pek sevmeyen armut, dünya genelinde her yerde ılıman iklimlerde yetiştirilmektedir. En çok kireçli olmayan derin toprak tipini sevmekte ve her çeşit toprağa uyum sağlamaktadır. Kuraklık konusunda elmadan daha dayanıklı olduğu bilinmektedir. Armut ağacının boyu 4 ile 12 metre aralıklarında değişmektedir. Gelen olarak çelikleme, aşılama ve daldırma yöntemiyle çoğaltılmaktadır. Ayva ağacına yapılmakta olan aşılamalar ile küçük, erken meyve veren randımanlı armut ağaçları kazanılmaktadır. Meyvesinin olgunlaşma zamanına bağlı olarak kış ve yaz armudu olarak ayrılmaktadır. Kendi çiçek tozu ile aşılanmadığından dolayı armut bahçelerine arı kovanları konulmakta, farklı böceklerin olmasına da dikkat edilmektedir.

Elips şekilli yapraklara sahip olan armudun yapraklarının kenarları ince dişlidir. Çiçek açtığı dönemlerde oluşan donlar armudu olumsuz etkilemektedir. Ekşi, buruk bir tada ve meyvenin odunsu olmasına sebep olmaktadır. Tıpkı elmada olduğu üzere armut da sapının etrafında döndürüldükten sonra koparsa, olgunlaşmış demektir. Kabuğu çoğunlukla ince, rengi ise kırmızı, sarı, yeşil ya da bu 3 rengin karışımı olabilmektedir. Genellikle meyvesinin üst tarafı ince, alt tarafı ise yuvarlağımsı bir şekilde geniştir. Tüm meyvesinin yuvarlak biçimde olduğu çeşitleri de mevcuttur. Olgunlaşmış armut tatlı ve suludur. Kimi türleri ise hafif buruk veya çok tatlıdır. Hoş bir kokuya sahiptir.  Ekim ayı meyveleri arasında bulunan armut, tüm bu özellikleriyle pek çok kişinin sevdiği bir meyvedir.

Armudun Faydaları Nelerdir?

Armudun faydaları sağlık noktasında epey önem taşıyor. Sahip olduğu zengin vitamin ve mineraller sayesinde insan vücuduna katkılarıyla tüketimi için istek uyandırıyor. Peki, armudun faydaları nelerdir?

• Ekim ayı meyveleri içinde var olan armut, bol su içerdiğinden dolayı midede kısa bir müddet kalarak bağırsaklara geçmektedir. Suyunda var olan değerli maddeler bağırsaklarda kısa süre içinde emilmektedir. Sindirimi desteklemekte, bağırsakları mikroplardan arındırmakta ve kabızlığı önlemektedir. Az su içen kişilere ve su içememekten şikâyet edenlere armut yemeleri ya da suyunu içmeleri tavsiye edilmektedir.
• Armut, meyve kabuğunda pek çok yararlı madde bulundurarak (madenler, vitaminler ve albümin-protein yapı taşları) kendisinden faydalanmak adına iyi bir şekilde yıkanıp kabuğu ile birlikte tüketilmesi tavsiye edilmektedir. İçerisindeki maddeler kusursuz bir dengededir. Böbrek hastalıkları ve kan dolaşımında pişmiş armut çok faydalı olmaktadır. İçerisindeki potasyum sayesinde vücutta su toplanması problemini de önlemektedir. Böbreklerinde ve idrar yollarında iltihap olan kişilerin armut yemesi çok tavsiye edilen konular arasındadır.
• Armudun faydaları arasında, içerisinde iyot barındıran nadir meyvelerden olması da bir diğer artısıdır. Bu sebepten dolayı tiroit bezlerinin çalışmasına yardımcı olmaktadır.
• Taze ve olgun armut mide sularını artırmakta, safra kesesi ve karaciğer hastalıklarının tedavilerine yardımcı olmaktadır.
• Fırınlanmış ya da pişmiş armut nefes darlığı ve bronşit olan hastalar üzerinde öksürük dindirici etkisi sebebiyle tavsiye edilmektedir.
• Olgun ve taze armutta bulunan vitaminler yüksek orandadır, pektin bileşimleri ve karbonhidratları ile sinir sistemini rahatlatmaktadır. Üstelik iç organ salgılarını arttırarak tansiyonu normalleştirmekte ve vücudu güçlendirmektedir.
• Taze armut suyu kalp hastalıklarında, kansızlıkta ve boğaz iltihaplarında tedavi yardımcısı görevi görmektedir.
• Çavdar ile pişirilen armut, çocukların sindirim bozuklukları için de oldukça yarar sağlamaktadır.
• Sağlığa olan faydalarının dışında, armut ağacı mobilya yapmak için kullanılmakta olan değerli ağaçlar arasında bulunmaktadır.

Armudun faydaları içerisine eklenecek bir diğer önemli nokta ise sağlıksal özellikleridir. Armut ne işe yarar diye sorulacak olursa tıbbi niteliklerini şöyle açıklayabiliriz;

• Büzücü,
• İdrar söktürücü (Bu gücü içerisindeki glikozit arbutosit ve potasyumdan kaynaklanır.),
• Antiseptik oluşu,
• Sindirim düzenleyici ve kolaylaştırıcı
• Taş hastalıkları,
• İshal kesici,
• Kan yapıcı,
• Yara tedavi edici,
• Vücudu zehirlerden (toksin) temizleyici

Bu özelliklerinin yanında kullanıldığı yerler, hastalık ve rahatsızlıklar şunlardır;

• Anjin (Genellikle çocuklardaki bademcik iltihabı, tonsillit),
• Romatizma,
• Sistit,
• Taş hastalıkları,
• Gut hastalığı

Armudun Faydaları İçin Armut Nasıl Toplanır? Armut Nasıl Saklanır?

• Elmada olduğu üzere uzun müddet saklanmamaktadır. Olgunlaşmamış haliyle toplanan meyve, olgulaşması açısından sıcağa ihtiyaç duyar fakat olgunlaştıktan sonra yenme süresi kısa olmaktadır. Yemeklerde kullanılacak armut el ile toplanmaktadır. Saklama metotları elma iyi aynıdır yalnız olgunlaşmayan sert yeşil armut saklanabilmektedir. Olgun olan armut saklanamamaktadır. -1 ile 0 derece aralarında soğuk hava depolarında 6 ile 8 ay arası depolanabilmektedir. Fakat türlü armut çeşitlerinin karbondioksite karşı hassasiyetine dikkat edilmesi gerekmektedir. Bu süre zarfında armut olgunlaşmaz. Soğuk hava depolarından çıkartılan armut 15 ile 20 derecede 3-4 gün arasında olgunlaşmaktadır.
• Meyvenin çürüyen bölgesi derin bir şekilde kesip atıldıktan sonra kalan kısımları yenebilmektedir. Fakat elma için aynı şey geçerli değildir. Elmada olabilecek ufak bir çürüme meyvenin atılmasını gerektirmektedir.
• Genç yaprakları baharda toplanmaktadır. Sıcak, gölgeli ve havadar yerlerde, ince serilip hızlıca kuruması sağlanmaktadır. Kapalı olacak şekildeki kaplar içerisinde 1 sene saklanabilmektedir. Folik asit kaybı olmaması adına armudu çok ışıkta ve sıcakta bırakmamalı, uzun müddet oda sıcaklığında saklamamalıdır.

Armudun Yan Etkileri ve Dikkat Edilmesi Gerekenler

Hassas mideye sahip olan bireylerin olgunlaşmamış armut yemeleri önerilmemektedir. Çok duyarlı midesi olanlar ise armudu pişirip yemeli. Çünkü armudun bazı çeşitleri bu durumda özel olarak bağırsaklarda ve midede sindirimi zorlayabilmektedir. Pişmiş armut kolaylıkla sindirilebilmektedir. Armut şeker hastaları için de önem taşımaktadır, yemektedirler. Hamileler ve ishali olan bireyler çok fazla armut tüketmemelidir.

Her meyvede olduğu gibi, aşırı tüketim halinde beklenmedik birtakım problemler meydana gelebilmektedir. Kronik rahatsızlık sahibi bireylerde ya da alerjisi olan kişilerde farklı etkiler oluşumu söz konusu olabilir. Bu nedenle birçok tüketimi sağlanan besinde karşılaşıldığı üzere aşırı tüketimden kaçınılmalı, olası aksi durumlar için de uzmanınız veya doktorunuz ile iletişimde kalıp kullanmalısınız. Kendisinin gözetimi ve tavsiyeleri altında tüketildiği müddetçe, armudun faydaları kaçınılmaz olacaktır.

Sağlıklı günler dileriz.