Boraks Nedir?
Boraks ilk olarak 8.yy’da Tibet’te bulunan kuru göl yataklarında keşfedilmiştir. Zaman içerisinde ipek yolu ile Arap yarımadasına, oradan da batıya taşınmıştır. İlk dönemlerde temizlik malzemesi ve tuz gibi yemeklerin uzun süre saklanması amacıyla kullanılmıştır.
Günümüzde sodyum borat, sodyum tetraborat ve disodyum tetraborat olarak da anılmakta ancak uluslararası literatürde sodium tetraborate decahydrate ismiyle anılmaktadır. Kimyasal formülü Ha2H4B4O9.nH20’dir.
Formülden görebileceğiniz gibi bor, sodyum, oksijen ve suyun bileşiminden oluşur. Beyaz, kristalize bir maddedir doğada saf olarak bulunabilir. Daha çok buharlaşmış göl yataklarında, Açıkhava tuz yataklarının çevresinde, kuru bölgelerde toprakta toz halinde veya sıcak su gayzerleri ve çevresinde çözülmüş halde bulunur. Boraks üretiminde Amerika Birleşik Devletleri lider konumdadır. Ardından Çin ikinci sırada yer almaktadır. Bu ülkelerin ardından Arjantin, Bolivya, Hindistan, Meksika, Rusya, Türkiye, İtalya ve Kazakistan dünya üretimini paylaşmaktadırlar. Yapılan keşif çalışmaları sırasında Antarktika’da da rezervler bulunmuştur ancak bu kaynağın kullanılması ekonomik ve yasal olarak mümkün değildir.
Deniz seviyesinde 743 derecede eriyen ve 1575 derecede kaynar ve su içerisinde çözünebilmektedir. Katı halde kütlesi 2,4gr/cm3, decahydrate formundaki kütlesi ise 1,73gr/cm3’tür. Maddelerin sertliğini belirlemek için oluşturulan Mohs skalasında 2-2,5 seviyesinde yer alan bileşik, “çakı ya da iğne ile çizilebilen” maddeler arasında yer almaktadır. Bu skalada en sert cisim 10 puan ile elmas, en yumuşak cisim ise 1 puan ile talktır.
Asit üretiminde de kullanılmaktadır. Borik asit ismi verilen bu asidin pH aralığı 3,3 (sulu çözeltilerde) ile 5,1 aralığında değişmektedir. Saflığına göre değişen bu oran, genelde 3,8 ile 4,8 aralığında yer almakta ve zayıf asitler arasında kabul edilmektedir. Borik asidin sahip olduğu pH değeri limon ve sirke kadardır.
Boraks Kullanım Alanları
Doğal bir kimyasal bileşiktir ve geçmişten günümüze birçok farklı alanda ve sektörde çok farklı şekillerde kullanım alanı bulmuştur.
Ev ve iş yerlerinin temizliğinde kullanılan birçok temizlik malzemesinde yer alır. Çamaşır ve bulaşık deterjanlarının ana malzemelerinden biridir. Aynı zamanda el sabunu ve diş beyazlatıcı üretiminde de kullanılmaktadır.
Borik asit kimya ve biyokimya araştırmalarında tampon çözelti olarak kullanılır. Borik asit kullanılarak hazırlanan tampon çözelti, içine kuvvetli baz veya asit konulsa bile, pH üzerinde dikkate değer bir değişim oluşmamasını sağlar. Laboratuvar çalışmalarında üzerinde çalışılan canlı hücre ve organizmaların veya RNA, DNA gibi proteinlerin hayatlarını devam ettirmeleri, yapılarının bozulmaması amacıyla kullanılır.
Başta tekne yapımında kullanılmak üzere üretilen fiberglasın bileşenlerinden biri olan özel kumaşın üretilmesinde, mücevher üretiminde oksitlenmelerin önüne geçmek için de borik asit kullanılmaktadır.
Yoğunlaştırılan borik asit, ahşap malzemelere uygulanarak daha zor alev almaları ve mantar üremesine karşı dayanıklı olması sağlanmaktadır. Bu tür ahşaplar nem ve su gibi etmenlere karşı da daha dayanıklı oldukları için, ahşap binaların yapımında daha çok tercih edilmektedir. Uluslararası gıda taşımacılığında da mantar üremeyen paletlerin kullanılması zorunludur.
Sağlık alanında borik asit, hidroflorik asit ile temas edilen durumlarda, zehirli maddenin uzaklaştırılması için kullanılır. Aynı zamanda anti-septik ve anti-bakteriyel özellikleri olan borik asit, çeşitli deri rahatsızlıkların, akne ve sivilcelerin, ayaklarda oluşan rahatsızlıkların tedavisinde de kullanılmaktadır. Borik asit aynı zamanda hamamböceği, karınca ve diğer böceklerin ortamdan uzaklaştırılması için etkili bir kimyasaldır. Boraks ve türevlerinden elde edilen ürünler;
- Altın madenlerinde, altının ayrılması için kullanılan civanın uzaklaştırılmasında,
- Cam, seramik işlenmesi ve sırlanmasında,
- CNC makinelerinin yağlanmasında,
- Nükleer santrallerde nötronların emilerek nükleer reaksiyonun kontrolünde,
- Havai fişeklerde yeşil rengin elde edilmesinde,
- Kaynak yapımında istenmeyen kusurların oluşmasını engellemek için erime sıcaklığını düşürmekte,
- E285 ismiyle gıda katkısı (birçok ülkede yasaklanmıştır) olarak,
- Yapıştırıcı üretiminde,
- İçten yanmalı motorların radyatör ve motor bloklarında oluşan deliklerin onarılması için kullanılmaktadır.
Sağlık Üzerine Etkisi
Toksik değildir ve insan sağlığı üzerinde bilinen olumsuz etkisi yoktur. Bundan dolayı böceklere karşı kullanılmasında da insan sağlığını tehdit edecek bir sakınca bulunmamaktadır.
Borik asit ise çok fazla solunduğu zaman toksik etkiler gösterebilmekte hatta ölümlere yol açabilmektedir. Uzun süreli dumana maruz kalma böbrek hastalıklarını tetikleyebileceği gibi, gözlerde de sorunlar yaşanmasına sebep olmaktadır.
Evde kullanılan boraks ürünlerinin günlük kullanımda bir insan sağlığı için olumsuz bir etkisi tespit edilmemiş olsa da endüstriyel alanlarda, özellikle borik asit ile çalışılan alanlarda maske ve gözlük kullanımı tavsiye edilmektedir.
