Mahlep Nedir?
Mahlep, gülgiller familyasından boylu çalı yapısında bir ağaç türüdür. Boyu 8-10 metreye kadar ulaşabilmekte ve kışın yaprağını dökmektedir. Yaprakları dairemsi veya geniş yumurta biçiminde olan ağacın yaprak boyları 3-6 cm, kenarları dişli, alt yüzünde ana damar boyunca tüyleri yer alır. Çiçekleri beyaz renkte, tatlı kokulu ve mest edici kıvamdadır. 5-6 mm büyüklüğünde meyveleri olur ve meyveleri olgunlaştığında siyah bir renk alır. Peki, farklı bilinen isimleriyle mahlep nedir?
Geçmişten günümüze çok çeşitli kullanım alanlarına sahiptir. Sağlığa olumlu yönlerinden dolayı halk ilacı olarak adlandırılmaktadır. Adı, Arapça ‘da “hoş kokulu, parfüm kralı” anlamlarına gelmektedir. Peki, Ülkemizde bilinen mahlep nedir? Ülkemizin farklı bölgelerinde değişik isimlerle bilinen bitki, taş kirazı, keniro, yabani kiraz, melem, idris, endulus gibi adlarla anılmaktadır.
Orman-step sınırındaki kurak yerlerin ağaçlandırılmasında öncü ağaç olarak kullanılan bu bitki, dünyanın farklı coğrafyalarında yetişebilme özelliğine sahiptir. Güney Avrupa’da, Almanya’da, Fransa’da Orta Asya’daki Kırgızistan ve Pakistan’da, Kuzeybatı Afrika’da Fas civarında yetişir ve bütün bu sınırlar arasında kalan bölge, bitkinin anavatanı kabul edilmektedir.
Ülkemizde özellikle Uşak, Van, Ordu, Amasya, Çorum, Erzurum, Mardin, Tokat başta olmak üzere hemen her yerde yetişebilmektedir. Doğal olarak yetişebilen bir özelliği bulunmaktadır. Bitkinin meyveleri küçük, tek çekirdekli, küre şeklinde ve pürüzsüz bir yapıdadır. Buruk, ekşi bir tada sahiptir.
Ne İşe Yarar?
Mahlep uzun yıllardır insanlar tarafından çok yönlü kullanılan bir bitkidir. Özellikle diyabet ve mide rahatsızlıkları için kullanılmaktadır. Faydaları araştırmalarla kanıtlanmış, bu yönde bilimsel çalışmalar halen devam etmekte, genetik yapısı ve etkileri hakkında her geçen gün çarpıcı bilgilere ulaşılmaktadır.
Bitkinin nişasta oranı oldukça düşüktür. Tohumunun karbonhidrat değeri yaklaşık yüzde 14 olup anti diyabetik olarak tercih edilmektedir. Halk arasında ishal olarak bilinen diyareyi önler ve azaltılmasına yardımcı olur. İdrarı arttırır ve idrar yollarında meydana gelen iltihabın giderilmesinde görev alır. Balgam söktürücü etkisi vardır ve astım, nefes darlığı gibi solunum yolu rahatsızlıklarının giderilmesinde etkilidir. Karın ağrısı, böbrek sancısı, karaciğer hastalıkları üzerinde olumlu etkileri olup hücreler üzerinde antioksidan ve fenolik maddeler içeriğiyle antikanserojenik aktivite sahibidir.
Mahlep bitkisine besin değerleri açından bakıldığında linoleik asit içeriği oldukça yüksektir. Bitkinin tohumunun protein miktarı yaklaşık yüzde 30’dur ve yağ asidi oranı da yüzde 27’dir. Bunun büyük kısmı doymamış yağ asitlerinden oluşur. Meyvesinin lif içeriği ise hemen hemen yüzde 18 seviyelerindedir.
Bitkinin, çerisinde magnezyum, kalsiyum ve potasyum majör mineral bileşenleri bulunurken demir ve çinko da bitkinin tohumunda yer alan diğer minerallerdir. Bitkinin meyveleri koyu kırmızı renktedir. Tohumlarından kumarinler izole edilmektedir. Taze dokularında flavonoller, fenolik asit türevleri, antisiyaninler olmak üzere üç çeşit fenolik sınıfına sahiptir.
Mahlep Faydaları
Bitkinin sahip olduğu karbonhidrat metabolizması kuraklıkla başa çıkabilmesinde en büyük etkiye sahiptir. Araştırmalara göre kuraklığa dayanıklı bir bitki olduğu tespit edilmiş ve kuraklık durumunda yapılacak ekolojik çalışmalarda bitki genlerinden faydalanılabileceği tespit edilmiştir. Konu hakkında araştırmalar halen devam etmektedir. Tohumu baharat olarak kullanılabilen mahlebin faydaları şöyle sıralanabilir:
- İdrar söktürücü özelliği vardır.
- Cinsel gücü arttırıcı etkiye sahiptir.
- Mahlebin astım gibi solunum yolu rahatsızlıklarına iyi geldiği bilinmektedir..
- Balgam sökücü olarak kullanılmaktadır.
- Prostat büyümesini engellemeye yardımcı olmaktadır.
- Midedeki rahatsızlık, hazımsızlık ve gaz problemlerinde etkisi vardır.
- Hafifletici etkiye sahip olan mahlep ishal önleyicidir.
Mahlep Nerelerde Kullanılır?
Mahlep çok geniş bir kullanım alanına sahiptir. Bitkinin farklı yerleri, farklı şekillerde ve tariflerde kullanılmaktadır. Meyve etinden püre yapılmakta ve şarabı üretilmektedir. Tane şeklindeki çekirdeklerinden yağı elde edilebilmektedir. Soğuk sıkım yöntemi tercih edilerek pres uygulanmakta, çekirdeklerinden yağı çıkarılabilmektedir.
Meyvelerin çekirdekleri kurutularak baharat olarak kullanılabilen bitkinin çekirdekleri yine, öğütülüp toz haline getirilebilmekte, un olarak kullanılabilmektir. Özellikle içerisinde bulunan kumarin, vanilya tadı verdiğinden dolayı pek çok hamur işinde tercih edilmektedir. Ürdün’de üretilen Nabulsi peynirine aroma verdiği bilinmekte, salamuralarda kullanılmaktadır.
Besin olarak geniş bir kullanım alanı olduğu gibi boya, kozmetik, mobilya, ilaç sanayi gibi çeşitli alanlarda da bitkinin kısımlarından yararlanılmaktadır.
Hamur işlerinde özellikle poğaça, kurabiye, kandil simidi gibi çeşitli tariflerde kendine yer bulmakta, özel kokusu ve lezzetiyle vazgeçilmez bir tercih olmaktadır. Yine çoğu kişi pilavlara bir baharat türü olarak ilave etmektedir.
Nerede Satılır?
Yukarda da bahsettiğimiz gibi bitki, ülkemizde yetişebilen bir türdür. Çeşitli yörelerde ve bölgelerde doğal olarak yetişmekte, tohumları toplanmaktadır. En rahat ulaşabileceğiniz yerler ise aktarlardır. Hemen her aktarda kolaylıkla bulabilirsiniz. Büyük marketlerde baharat reyonlarını inceleyebilirsiniz. Baharat reyonlarında özellikle öğütülmüş ve paketlenmiş halde bulunduklarını görebilirsiniz.
Eğer öğütme imkânınız varsa tane halinde satın alarak ihtiyacınız kadarını kullanmadan önce öğütebilirsiniz. Bu sayede tazeliğini, aromasını kaybetmeden tariflerinizde kullanma şansınız olur. Öğütebilme ihtimaliniz yoksa da paketlerde öğütülmüş olarak satın alabilirsiniz.
