Organik gıdalar özellikle günümüzde oldukça popüler hale gelen bir ürün grubu. Tüketicilerin organik algısı ve organik ürün tercih etme sebepleri ise oldukça farklılık gösteriyor. Gelin, organik gıda nedir? Gıdanın organik olduğunu nasıl anlarım? Tüketicilerin organik gıda tercih etme sebepleri nelerdir? Organik gıdalar gerçekten daha mı besleyici? Türkiye’de organik gıda tüketici profili konularını birlikte inceleyelim.
Organik Üretim Nedir?
Organik üretim toprak, ekosistem ve insan sağlığı konusunda sürdürülebilirlik sağlayan bir üretim sistemidir. Yani sistem, ürünün işlenmesinde olumsuz etkisi olan girdilerin (kimyasal madde, katkı vs.) kullanımı yerine; ekolojik süreçler, biyolojik çeşitlilik ve yerel koşullara uyumlu döngülere bağlıdır.
Organik Gıda Nedir?
Tohumdan hasata, hasattan son tüketiciye kadar geçen tüm süreçlerde, insana, çevreye ve hayvanlara zarar veren kimyasal girdi, katkı maddeleri ve koşulları kullanmadan üretilen üründür. Organik gıda üretim süreci, uluslararası bağımsız kurumlar ve devlet tarafından denetlenir. Yani sadece, kanun ve yönetmeliklerde belirtilen şartlara uygun biçimde üretimi yapılan ürünler “organik” olarak sertifikalandırılır.
Haşere ilaçlarının sağlığa ve çevreye olan etkileri, genetik olarak değiştirilmiş organizmalar ve gıda güvenliği konularında tüketicilerin ve pazarlamacıların popüler medyaya gösterdikleri tepki nedeniyle, organik gıdaya olan ilgi Türkiye’de de önemli ölçüde arttı.
Ülkemizde organik tarım, 1980’lerin başında geleneksel ihraç ürünlerimizden kuru üzüm ve kuru incir ihracatı ile başlamıştır. Daha sonraki yıllarda hızla gelişme göstererek günümüzde 200 farklı çeşit ürünün üzerine çıkmıştır. Böylece, Türkiye’de organik üretim son 20 yılda %550 büyümüştür. Üretilen organik sertifikalı ürünlerin %80’i başta AB ülkeleri, ABD ve Japonya olmak üzere gelişmiş ülkelere ihraç ediliyor.
Gıdanın Organik Olduğunu Nasıl Anlarım?
Bazı ürünlerin üzerinde yer alan bio, eco, katkısız, koruyucusuz, doğal, saf, köy ürünü vs. gibi ibareler çoğu zaman tüketiciyi yanıltmak ve organik çağrışımı yapmak için kullanılıyor. Ayrıca pazarlarda satıcılar organik olmayan hatta etiketsiz ve ambalajsız ürünleri satış kaygısıyla organik olduğunu iddia ederek pazarlama yoluna gidiyorlar.
Bir gıdanın organik olup olmadığını tadı, kokusu, parlaklığı gibi özelliklerine bakarak anlamanız mümkün değil. Bunu anlamanın tek bir yolu vardır: Etiketindeki organik logosu. Dolayısıyla ürünün üzerinde organik ürün logosu varsa, bu ürün yukarıda belirtildiği şekliyle organik üretim yönetmeliklerine tam olarak uyularak üretilmiş ve bağımsız kuruluşlarca sertifikalandırılmış anlamına gelir.
Organik ürünlerin etiketlerinde organik tarım logosu ve etiket bilgileri yer almalıdır. Ülkemizde organik tarım logosu kullanma iznini T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı vermektedir ve aşağıdaki şekildedir:
Türkiye’de üretilmiş bir üründe bu organik tarım logosunu görüyorsanız o ürünün organik olduğuna güvenebilirsiniz.
Eğer bir ürün yurtdışından ithal edildiyse etiketinde Avrupa Birliği organik tarım logosunun yer alması gerekiyor. Avrupa birliğinin organik tarım ürünlerinde kullanılmasını zorunlu kıldığı logosunu ise aşağıdaki şekildedir:
Kimler, Neden Organik Gıda Satın Alıyor?
Tüketicilerin organik ürün algısı, organik ürün satın alma nedenleri ve organik satın alan tüketici profili değişiklik göstermekle birlikte, Türkiye’de yapılan bazı çalışmaların ortak noktalarına birlikte göz atalım.
Organik Gıdada Tüketici Eğilimlerini Etkileyen Faktörler
Sağlık
Yapılan çalışmaların çoğunda sağlığın tüketicilerin organik gıda satın almasına neden olan en önemli etken olduğunu görüyoruz. Bununla birlikte organik olmayan gıda üretiminde kullanılan kimyasal maddelerden kaçınmak istedikleri için tüketiciler organik ürünler almakta. Haşere ilaçlarının kullanımı ise sağlık üzerindeki uzun vadeli ve bilinmeyen etkilerle bağdaştırılmakta.
Besleyicilik
Bazı çalışmalar, tüketicilerin organik gıdaların daha besleyici olduğuna inandığını göstermiş. Fakat aslında organik gıdaların daha besleyici olduğuna dair bugüne kadar sonuca ulaştıran net bir bulgu ortaya konamamıştır.
Tat
Besleyiciliğe benzer olarak tat konusunda da organik gıdaların tadının organik olmayanlara göre daha iyi olduğuna dair net bir çalışma bulunmamakta. Bununla birlikte, yüksek fiyatın organik gıda ile ilişkilendirilmesi nedeniyle tüketiciler organik gıdaları, organik olmayanlardan daha kaliteli olarak düşünmekte, bu da tüketicilerin tada yönelik algılarını etkilemektedir.
Çevre
Pek çok çalışmada çevreye yönelik kaygıların tüketicilerin organik gıdalara yönelik tutumlarını etkilediği bulunmuştur. Organik gıda tüketenler, organik olmayan gıda üretiminde kullanılan kimyasal maddeleri ve haşere ilaçlarını çevreye zararlı olarak görmekte, ve organik gıdalar çevre dostu olarak algılanmaktadır.
Gıda Güvenliği
Gıda güvenliğine yönelik kaygılar da organik gıda satın alma nedenlerinden biridir. Deli dana (BSE), şarbon, Salmonella ve Escherichia coli O157:H7 gibi gıda güvenliği konusunda patlak veren korkular, organik olmayan gıda üretim yöntemleri konusunda giderek artan endişelerin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bazı çalışmalarda, tüketicilerin organik tarım yöntemlerini organik olmayan tarım yöntemlerine göre daha güvenli gördükleri belirlenmiştir.
Hayvan Sağlığına Yönelik Kaygılar
Organik üretim sistemlerinde hayvan sağlığının geliştirilmesine yönelik beklentiler de sağlık ve çevre ile ilgili kaygılar kadar olmamakla birlikte, organik gıda tüketicileri için teşvik niteliğinde. Organik üretimde hayvan sağlığının korunması, hem beslenme ile ilgili hem de sosyal bileşenleri olan çok-boyutlu bir yapıdır.
Tüketiciler tarafından, organik gıdalar çiftlik hayvanlarına insanca davranışın bir işareti olarak kullanılmakta.
Moda
Medyada verilen geniş yer, yakın zamanlardaki kampanyalar ve organik yiyeceklerle ilişkilendirilen yüksek fiyat nedeniyle bazı tüketicilerin günümüzde organik gıdaları bir moda olarak algıladıkları da bahsedilmeye değer bir nokta. Ayrıca sadece merak nedeniyle organik ürün satın alma isteği duyan bir tüketici kesiminin bulunduğunu da söyleyebiliriz.
Organik Ürün Satın Alan Tüketici Profili
Türkiye’de yapılan birkaç alan araştırması incelendiğinde Türkiye’de organik ürün satın alan tüketici davranışları ve profilini şu şekilde ortaya koyabiliriz:
- Organik gıda satın almada tüketicilerin göz önünde bulundurduğu en önemli faktör “sağlık” olmakla birlikte bunu “besleyicilik” ve “çevreye duyarlılık” faktörleri izlemekte.
- Belirli çalışmalarda en çok satın alınan organik ürünler; domates, ıspanak, havuç.
- Organik gıda satın alan tüketiciler ise; 35-40 yaşlarında, evli, çocuklu, üniversite mezunu, aylık geliri asgari ücretin 3 katı civarında olan ve haftada en az bir kere organik gıda satın alan kişiler.
- Ailelerin genellikle bir bebeğin gelişiyle birlikte organik gıdalarla tanıştıkları da göze çarpan bir nokta.
- Organik gıdaların daha sağlıklı olduğunu düşünenlerin ve sağlık konusunda duyarlı olanların; organik gıdaların daha besleyici olduğunu ve tadının daha iyi olduğunu düşündükleri, çevresel kaygılar taşıdıklarını, organik gıdaları çevre dostu olarak algıladıkları, hayvan sağlığı konusunda daha duyarlı oldukları anlaşılmakta.
- Bireysel faydaları göz önünde tutarak organik gıda satın alan tüketicilerde kadın ve erkeklerin oranı aynı olmakla birlikte, moda kaygısıyla organik gıda satın alanların büyük çoğunluğunu kadınlar oluşturmakta.
Özetle; organik gıdalara olan eğilim günümüzde git gide artmasıyla bu talebi karşılamak için Türkiye son 20 yılda büyük bir büyüme göstermiştir. Tüketicilerin çoğu “organik” terimini duymuş ve belirli özelliklerinden haberdar olsa da, pek çok kişi organik üretim standartlarını ve uygulamalarını tam olarak bilmemekte ve organik terimi çevresindeki anlam karmaşası devam etmektedir.
