Bu yazımda sizlere sosyal kaytarma nedir? Bu konuda atılması gereken 9 adımdan bahsedeceğim. Geçmişten günümüze gelen ve halen kullanılan atasözlerimizin düşündüğümüzde derin mesajlar taşıdığını düşünüyoruz. Mesela “Bir elin nesi var, iki elin sesi var” diye günlük hayatta sıklıkla birlikteliği vurguladığımız bir söz var. Hem işleri tek başına yapmanın zorluğu hem de birlikte yapmanın işleri daha kolay ve hızlı kılacağı vurgulanmak istenmiş. Modernleşen dünyada, e gün geçtikçe yalnız kaldığımızı, bireyselleştiğimizi düşünsek de bir işi yapmak için birden fazla kişinin çabası gereklidir. Çünkü dünyadaki birçok işin başarısında birden fazla kişinin çabası ve emeği gerekli .
Bir orkestrayı düşünelim. Birbirinden yetenekli müzisyenler belirli bir uyum içinde olmazlarsa ortaya bir sanat eseri değil gürültü çıkar değil mi? Ya da, bir futbol takımını düşünelim. Takımdaki oyuncular birbirinden yetenekli de olsalar eğer birlikte hareket edemezlerse başarısız olmaları kaçınılmazdır.
Geçmişten beri süregelen bu anlayışla, birlikte hareket etmenin bireylerin özellikle grup içerisinde çalıştığında daha enerjik ve verimli olabileceğine dair bir inancımız vardır. Peki bugün üzerine düşüneceğimiz soru işleri birlikte yapmak bizi her zaman arzu edilen sonuca ulaştırır mı?
Yapılan araştırmalar, işlerin her zaman bu yönde olmadığını gösterir nitelikte. Yani, bir grubun üyeleri kolektif faydaları elde etmek adına ortak bir ilgi gösterirken, aynı üyeler kolektif çıktıyı elde edecek bedeli ödemek için ortak ilgi göstermezler. Bir başka deyişle, insanlar grupla birlikte çalıştığında genellikle tek başına veya birkaç kişi oldukları zamana göre daha az performans gösterdiği ve genellikle çabalarını daha az gösterdikleri yönündedir.
Bir başka deyişle birçok el mevcut olduğunda, insanlar genellikle tek başına oldukları zamana göre daha az performans sergilemektedirler (Latene ve diğ.,1979:822).
Bu duruma “Sosyal Kaytarma” adı verilmektedir.
Sosyal Kaytarma Nedir?
Araştırmalara baktığımızda sosyal kaytarma davranışının 2 yönüne odaklanılmıştır. Bunlardan birisi yapılan işin kalitesini “az” veya “kötü” yaparak etkileyen sosyal kaytarma. Bu kategorideki kişiyi kaytarıcı ya iş yapmaya gönülsüz ya da işi yapacak yetenek veya bilgisi yok olarak tanımlayabiliriz.
İkincisi ise, kaytarıcının işine dikkatini vermemesi ve bozucu davranışlar göstermesi ile ortaya çıkan üretkenlik karşıtı sosyal kaytarmadır.
Sosyal kaytarma davranışı her ne kadar basit ve hayatımızda yokmuş gibi görünse de araştırma bulguları, sosyal kaytarma davranışı günlük yaptığımız her çeşit kolektif iş de var olduğu ve de ciddi sonuçlara yol açtığı üzerinedir. Çevremizdeki çalışan gruplarına baktığımızda da bunu fark etmek mümkün aslında. Mesela bir okulda, kafede ya da bankada çalışanlara dikkatli baktığımızda herkesin göreve aynı derecede emek vermediğini fark edebiliriz.
Tespit ve tedavi edilmediği takdirde tüm grup etkinlik ve verimliliğini bozacak bir niteliğe sahiptir. Sonuç olarak, Sosyal kaytarma yaygın bir alışkanlıktır. Kurum perspektifinden bakıldığında örgüt için istenmeyen sonuçlar doğurabilir. Sosyal kaytarma bahsettiğimiz üzere grup etkinliğini dolayısıyla da verimliliği düşürdüğü gibi aslında grubun kaynaşması üzerinde de olumsuz bir etkiye sahiptir. Bu yüzden kaytarmayı tespit edecek ve bu durumu azaltacak önerilere ihtiyaç gerekmektedir.
Neler Yapılabilir?
- Grup görevlerinde iş tanımı ve gerekleri iyi yapılmalıdır. Yani başka bir deyişle, grubun her üyesinin kendi görevleri açık olmalı ve ortak hedefe yönelik olmalıdır.
- Buna bağlı olarak, her bir grup üyesinin uzmanlık alanı ve yetenekleri tespit edilmelidir. Bu durumda yöneticiler, iş dağılımını çalışanların yetenek ve ilgilerine göre dağıtmalı ve adil bir iş bölümü yapmalıdır.
- Bireylerin görevi yaparken konsantre olmaları için gerekli düzenlenmeler yapılmalıdır.
- Oluşturulan takımının sayısı ne çok kalabalık ne de çok az olmalıdır. Çünkü kalabalık olmasından dolayı kaytarma davranışını tespit etmek zorlanılabilir. (en az 3 en çok 6)
- Kolektif görev esnasında ve sonunda objektif bir performans değerlendirme sistemi planlanmalıdır… Özellikle bireysel sorumluluklar üzerinde yoğunlaşmalı, bireylerin kendini ve arkadaşlarını değerlendirme seçeneği de ortaya konmalıdır.
- Bireylerin çalışma arkadaşı kaytarma algılarına anında yanıt verilmedir. Bu yüzden, danışmanlık birimi kurarak kurum içi bu davranışları gösterenlere yönelik çözüm önerileri sunulmalı.
- Takımın birbiriyle kaynaşmasına önem verilmeli, zaman zaman kaynaşmayı arttıracak sosyal etkinlikler düzenlenmelidir.
- Ceza bir tehdit olarak kullanılmamalıdır.
- Düzenli olarak geri bildirim alınmalı ve etkili bir süreç yönetimi benimsenmelidir.
