Süt Çeşitleri ve Besin Değerleri

Kimler Hangi Sütü İçmeli?

Hemen hemen herkesin severek tükettiği, o bayılarak yediğimiz keklerin, poğaçaların, böreklerin içinde yer alan, kahvaltılık gevreklerimizin vazgeçilmezi, dondurmaların temel taşı olan süt çeşitleri ve besin değeri nelerdir?

Peki hemen hemen her yerde kullandığımız sütü ne kadar iyi biliyoruz?

Süt Hangi Besin Grubunda Yer Alır?

Ülkemizde sağlıklı yaşam biçimi yaklaşımının bireylerde ve toplumda farkındalığının arttırılması, kolay anlaşılır olması amacıyla “Besin Gruplarına göre Tabak Modeli” içerisinde besinlerin içerdikleri enerji ve besin ögelerine göre temel 5 besin grubu oluşturulmuştur.

Tabaktaki gruplar saatin işleyiş yönünde sırasıyla:

1. Süt ve ürünleri grubu
2. Et, yumurta, kuru baklagiller ve yağlı tohumlar grubu
3. Meyve grubu
4. Sebze grubu
5. Ekmek ve tahıllardır.

Tükettiğimiz süt de yapılan bu sınıflandırmaya göre “süt ve ürünleri grubu” içerisinde yer alır.

• Süt hem karbonhidrat, hem protein hem de yağ içeriğiyle beraber oldukça zengin ve besleyici bir besindir.
• Protein, kalsiyum, fosfor, B12 ve riboflavin (B2) açısından da oldukça zengindir.

Süt Çeşitlerine Göre Besin Ögesi İçeriklerinin Dağılımı

Günümüzde yağlı, yarım yağlı, yağsız, laktozsuz olacak şekilde oldukça çeşitli içerikte süt bulunmaktadır. Bununla beraber gün geçtikçe popüler hale gelen inek sütü dışında soya, badem, eşek sütü gibi farklı sütler de eskisine kıyasla daha ulaşılabilir durumdadır.

1 bardak süt 200 ml’dir ve besin değeri tablosu aşağıdaki gibidir;

Ülkemizde Süt ve Ürünlerinin Tüketimi

Her gün yetişkin bireylerin 3 porsiyon; çocukların, adölesan dönemindeki gençlerin, gebe ve emziren kadınlarla menopoz sonrası kadınların 2-4 porsiyon süt ve ürünleri tüketmeleri gerekir.

Ülkemizde süt ve ürünleri tüketimi 2010 yılında yapılan Türkiye Beslenme ve Sağlık Araştırmasına (TBSA) göre tüm yaş ve cinsiyetteki bireyler için günlük alınması önerilen miktarlardan düşüktür ve yetişkinlerin çoğunluğunda tüketimi yetersizdir.

2017 yılında yapılan aynı araştırmada bu tüketim miktarlarında ne yazık ki bir artış gözlenememiştir.

Bir porsiyon süt: bir orta boy kupa (240 ml) kadardır.

Kimler Hangi Sütü Tüketmeli?

• Süt ve ürünlerinin yanı sıra balıklar (özellikle kılçığı ile beraber yenilenler), koyu yeşil yapraklı sebzeler, tam tahıl ürünleri, pekmez, zenginleştirilmiş bazı yiyecekler, badem gibi sert kabuklu ve yağlı tohumlar ve kuru baklagiller de belirli bir miktar kalsiyum içerir. Ancak bunlardan sağlanan kalsiyumun vücutta kullanımı süte göre daha sınırlıdır.

Bu nedenle süt kalsiyum için çok önemli bir kaynaktır.

• Süt özellikle kalsiyumdan zengin olması nedeniyle özellikle çocuk ve adolesanlarda kemiklerin ve dişlerin sağlıklı gelişmesi, yetişkinlerde ise kalp-damar hastalıkları, inme, yüksek tansiyon, Tip II diyabet, osteoporoz, kolon kanserinden korunmada ve vücut ağırlığının yönetiminde önemlidir.

• Özellikle çocuklarda süt içme alışkanlığının oluşturulması, ileri yaşlarda da alışkanlığın devam ettirilmesi çok önemlidir. Ancak yağı azaltılmış sütler yetişkinler için önerilmekle beraber 2 yaşından küçük çocuklar için önerilmez. Tüketilmesi önerilen miktar; yaş, cinsiyet ve fizyolojik duruma (büyüme ve gelişme dönemi, gebelik ve emziklilik, yaşlılık) göre değişiklik gösterir.

• Çocuklarda ilk bir yaş için özellikle anne sütünün yetersiz geldiği durumlarda anne sütü veya mama/formüla yerine diğer süt çeşitlerinin kullanılması kesinlikle tavsiye edilmez. Anne sütünün protein dengesi, mineral içeriği bebeğin ihtiyacına, bağırsaklarına ve böbreklerine göre mükemmeldir. Ancak inek/koyun/keçi/manda/eşek sütü bebeğinize faydadan çok zararlı olabilir. Bu süt çeşitleri içeriklerinden dolayı bebeğinizin böbreklerine yük yapabilir. Bağırsaklarından emilimde sorun oluşabilir. Bununla beraber çocuklarda gelişim aşamasında laktoza alışmak ve laktoz in toleransının oluşumunu engellemek adına ek gıdaya geçtikten sonra uygun zamanda doğru miktarlarla inek sütü verilmeye başlanmalıdır.
• Süt doymuş yağ asitleri ve kolesterol içerir. Yağ ve kolesterol alımının diyette sınırlandırılması gereken kişilerin; yağ miktarı azaltılmış veya yağsız süt çeşitlerinden tercih etmeleri ve özellikle yağ içeriği yüksek olan sütlerden uzak durmaları gerekir.
• Laktoz intoleransı bulunan bireyler için Soya sütü, Badem sütü ve Laktozsuz/Laktozu azaltılmış süt tercih edilebilir.

Diyetisyen Büşra Solmaz