Çocuk ve Ergenlerde Sorumluluk Bilinci Nedir? Nasıl Verilir?

Sorumluluk, kişinin kendi davranışlarını veya yetki alanına giren, kişinin herhangi bir olayın sonuçlarını üstlenmesi ve sebep sonuç ilişkisi kurabilmesidir. 1 yaşından itibaren çocuklara desteklerle beraber sorumluluklarını hissettirmeye başlanmalıdır. Sorumluluklarını ve önceliklerini öğrenen ve bunların bilincinde yetişen bir birey sorumluluklarını yerine getirecektir. Peki sorumluluk ve önceliklerini bilmiyor, adeta kral edalarında yaşamını sürdürüyorsa ne yapmalı? Öncelikle şu bilinmeli ki, çocuğa öncelik ve sorumluluklarını anlatacak ve öğretecek olan kişiler ebeveynlerdir. Buradaki eksikliği kendimizde (ebeveyn) arıyor olmamız sonuca bir adım daha yaklaştığımızın habercisidir.

Gözlemleyerek Öğrenmek Mümkün Mü?

Sorumluluk ancak ve ancak öğrenilebilecek bir durumdur. Davranışçı kuramın öncülerinden Albert Bandura öğrenmenin sosyal bir ortamda oluştuğunu savunmuş ve çocukların en önemli öğrenme yaşantılarının başkalarının davranışlarını gözleyerek oluşturduğunu açıklamıştır.

Bandura bu tür öğrenmeye gözlem yoluyla öğrenme adını verir.

Böylece sorumlulukları öğretirken gözlemlemenin önemini görmüş olduk. Araştırmalar, kalabalık ailelerde bulunan çocuklarda, zorunluluk nedeniyle kendi işlerini yapmak ve kendilerinden küçük kardeşlerine bakmaktan yükümlü olduklarından, sorumluluk duygularının daha fazla geliştiğini göstermektedir. Sosyal ortamlarında ve kendi evlerinde sorumluluklarını üstlenmeyi öğrenen bireyler, sadece başarılı bir uyum göstermekle kalmayıp, aynı zamanda grubun içerisinde öne çıkan ve hatta lider rolüne seçilmiş bir üyesi de olabilmektedirler. Öte yandan tek çocuklu ailelerde özellikle ebeveynlerin de çalıştığı ve çocuklara anneanne/dede – babaanne/dede bakım verdiği durumlarda çocukların sorumluluk bilincinden oldukça uzak yetiştirildiği ve bu durumu bilhassa yaptıkları, aksi durumlar düşünüldüğünde çocuğun birincil ihtiyacını kalkıp kendi başına yapması bakımı veren büyüklerimizde kırgınlık ve kızgınlığa yol açabiliyor ne yazık ki. Çocuğun yaptığı davranışı sevmesi, o davranışı benimsemesi çok önemli. Bununla beraber sebep, sonuç ilişkisi kurabilir ve sorumluluklarını yerine getirmediği takdirde neler olabileceğini düşünebilir.

Aile Toplantılarının Önemi Nedir?

Ebeveyn bağırarak, çocuğu korkutarak , cezalar vererek yaptığı bir davranışı sevdirebilir mi? Sevdiremez. Haftalık yapılacak aile toplantılarının çocuk üzerindeki önemi kesinlikle yadsınamaz. Çocuklarda toplantılara katılma yaşı yoktur, anne karnında bile katılabilirler. Söz hakkı almayı, fikirlerini paylaşmayı, sormayı, özgüveni ve birçok şeyi o demokratik aile yapılarının içerisindeki toplantılarda öğrenebilirler. Bu toplantılarda tüm aile bireylerinin sorumluluklarını anlatması, sorumluluklarını yapmadıkları taktirde neler olabileceğinden bahsetmeleri, verilen sözün öneminden de bahsederek sorumluluk ile ilgili faydalı bir toplantı gerçekleştirilmiş olur. Süreye bağlı olarak çocuk da belli başlı sorumluluklar almak isteyebilir. Buradaki önemli husus her yaş için yapabileceği sorumlulukları vermektir.

Özetleyecek olursak;

1.Gözlem yolu ile öğrenmenin bir parçası, ebeveynler bunu hiçbir zaman  unutmamalı.

2.Tüm aile bireylerinin ortak davranış sergilemesi(anneanne/dede, babaanne/dede davranışlarının anne ve babanın davranışlarını sürdürür nitelikte olması).

3.Kullanılan dilin önemi (sebep sonuç ilişkisi).

4.Aile toplantıları.

5.Çocuğun yaşına uygun sorumluluk verilmesi.

Herkesin sağlıklı günler geçirmesi dileği ile..

Klinik Psikolog Şafak Can Tacar