Psikolojide Etki Yasası; Öğrenme Psikolojisi
Eğitimde deneme yanılma metodu, pekiştirme, ödül ceza kavramları günlük yaşantımızda çok duyduğumuz ve kullandığımız kelimelerdir. Fakat bunların Thorndike tarafından 1900’lü yıllarda gerçekleştirilen bir deneyin sonucunda ortaya konduğunu biliyor muydunuz? Hadi detaylarına bakalım ve günlük hayatta nasıl kullandığımızı gözlemleyelim. Etki yasası nedir, nasıl oluştu?
Etki Yasası Nasıl Oluştu?
1900’lü yılların başında Thorndike öğrenmeyi analiz etmek üzere bir yola koyuldu. O günlerde psikolojide yeni bir alt alan olan ‘eğitim psikolojisinin’ kapılar aralayacağından habersiz bir deney ortaya koydu.
Thorndike kedilerle yaptığı kapsamlı araştırmada aç bırakılmış kedileri tahtadan yapılmış bilmecelerle dolu bir kutuya yerleştirdi.
Kedinin ilgisini çekecek bir yiyecek parçası kutunun dışına bırakıldı, kedinin yiyeceğe ulaşması için kutu içinde bulunan pedala basması, zinciri çekmesi ve mandalı çevirmesi gerekiyordu. Bazen de tüm bu işlemleri belli bir sıraya göre gerçekleştirdiğinde yiyeceğe ulaşması mümkün oluyordu. Aç kedi kapı açılana kadar rastgele birçok hareket yaptı. Pençeledi, ısırdı bazen zıpladı fakat araştırmanın sonuçlarına göre başarısız denemelerin sayısı gitgide azalırken, başarılı denemelerin sayısı doğrusal bir korelasyon şeklinde artış gösterdi. Tüm denemelerin sonunda kedi doğru hareket tamlamaları ile kapıyı açarak yiyeceğe ulaşmayı başardı. Deneyin titiz bir şekilde incelenmesi sonucu ‘öğrenme sürecinin’ doğal yapısının ortaya kondu.
Eğitim Psikolojisinin Ortaya Çıkışı
Thorndike öğrenme hakkındaki tüm görüşlerini geniş ve kapsamlı anlatımıyla “Eğitim Psikolojisi” kitabında yayınlamıştır. Ona göre öğrenme hayvanlarda olduğu gibi insanlar içinde, en yaygın haliyle deneme yanılma metodu şeklindedir. Basit bir mantıkla çocuk gelişimi perspektifinden baktığımızda çocuklara sıcak bir sobaya dokunmaması gerektiğini defalarca yineleyen ebeveynler yerine sobanın sıcaklığını parmak ucuyla deneyimleyen çocuk bir daha sobaya asla o kadar yakın bir mesafede bulunmaz. Dokunmak bir yana etrafından dolaşmayı tercih eder. Çünkü aslolan başkalarının deneyimleri sonucunda bize yansıttıkları ve öğütleri değil; süreç içinde bizim deneyimlerimiz aracılığıyla oluşan fikirler ve edinimlerdir.
Deneme Yanılma Yolu ile Öğrenme
Hayat boyu öğrenmeyi destekleyen bir öğrenme yasasıdır. Kişi hayatında bir problemle karşılaştığında, sorunu çözmek için çeşitli metodlar dener ve rahatsız edici etkileri en aza indirgemek için var gücüyle çözüm yolları arar. Amaca ulaşma yolunda yöntemlerden işe yarar olanını seçer ve başarıya ulaşma şansını arttırır. Geçmişte edinilen deneyimler deneme yanılma metodunda önemli yer tutmaktadır.
Öğrenmenin temeli etki yasasına dayanmaktadır burada ödül ve ceza mekanizması da işin içine girer. Öğrenmede başarılı davranışlar ödülle pekiştirilirken; başarısız davranışlar ödül konusunda yetersiz kalınca zamanla silinir ve yok olurlar. Alışkanlık kazanma konusunda da aynı durumun geçerli olduğunu düşünebiliriz. İşyerinde gösterdiği başarılı tablo nedeniyle ayın elemanı seçilen kişinin iş performansına bakıldığında sonraki aylarda daha iyi bir performans sergilediğini görmek mümkündür. Aynı zamanda çocuklara tuvalet eğitimi verirken ödül verme ve ödülden yoksun bırakma kullanması oldukça işe yarar olacaktır. Cezayı daha pasif hale getirip ödülden yoksun bırakma çoğu zaman daha çok iş görür ve cezanın olumsuz etkilerinden uzak kalınmasını sağlar. Thorndike de gerçekleştirdiği çeşitli deneyler sonucunda görmüştür ki; öğrenme konusunda ödül, cezadan çok daha etkili konumdadır. Kısaca yasa basit bir ifade ile tanımlanacak olursa, başarı ve ödül ile sonuçlanan davranışların öğrenileceğini, buna karşılık başarısızlık ve ceza ile sonuçlanan yaşantıların ise rahatsız edici yönlerinde dolayı, tekrarlanma olasılığının azalacağını kanıtlamıştır.
Adım Adım Öğrenme
Günümüz eğitim sistemlerinde de kullanılan basamak geçişli öğrenme yöntemlerinin temeli Thorndike’nin etki yasası doğrultusunda atılmıştır.
Deneme yanılma ve öğrenme yasalarından hareketle öğrenmenin davranışta azar azar meydana gelen bir değişimle gerçekleştiği sonucuna varmıştır.
Buradan hareketle öğrenme adım adım gerçekleşmektedir. Bundan dolayı bir konu ya da davranış öğrenilirken konu ya da davranış küçük parçalara bölünmeli ve adım adım giderek öğrenilmelidir.
Sonuç olarak; günümüzde birçok sistemde aktif olarak kullandığımız öğrenme yönteminin temeli ‘Etki Yasası’ sayesinde oluşturulmuştur. Çocuklara, yetişkinlere ve çalışanlara önemli yetkinlikler ya da basit alışkanlıklar kazandırmada etki yasasının sonuçlarından aktif biçimde yararlanılabilir.
